Ktoś mógłby powiedzieć, że z roku na rok świat Linuksa stoi coraz bardziej otworem, coraz więcej dystrybucji, ogrom tutoriali i mnóstwo aktywnych społeczności. Zatrzymam się w tym miejscu aby zaznaczyć że przestrzeni lat obserwuję że duch życzliwości, solidarności i współpracy towarzyszący od zarania idei Open Source, wciąż przyświeca ludziom na forach poświęconych Linuksowi. Jest to piękne doświadczenie patrzeć jak Linuks zbliża ludzi i jestem dumny będąc częścią tej społeczności.

Bezmiar Linuksa w 2022 roku

Piszę ten artykuł m.in. aby pokazać że ogrom dystrybucji, forków dystrybucji, forków forków dystrybucji, wreszcie różnych odmian tychże forków, wcale nie ułatwia wyboru. Wychodząc z założenia, że szukamy dystrybucji Linux, którą chcielibyśmy cieszyć się co najmniej dobrych kilka lat, trzeba wziąc pod uwagę że większość z nich ma stosunkowo ma krótki cykl życia, a dowiedzenie się o tym nie zawsze przychodzi z łatwością. Wybór dystrybucji Linux w 2022, powiedziałbym że jest o tyle trudniejszy, że szybkie tempo rozwoju w IT niejako prowadzi do wielu zmian na gorsze oraz do zamiany dobrych elastycznych i łatwo konfigurowalnych rozwiązań, na takie które są zawodne, niekonfigurowalne lub kompletnie daleko odbiegające od użyteczności i troski o user experience. Reasumując bardzo łatwo znaleźć po prostu działającą dystrybucję Linux, ale bardzo trudno znaleźć taką która spełniłaby wysokie standardy użyteczności. Wybór dystrybucji Linux jest także o tyle trudniejszy, że mamy wysyp różnego rodzaju środowisk graficznych, ale o ich używalności dowiadujesz się dopiero wtedy gdy przychodzi Ci zrobić coś konkretnego w konfiguracji. Wielkie było moje rozczarowanie że instalując nowszą wersję mojej ulubionej dystrybucji nie dało się zwiększyć prędkości kursora myszy na wystarczającym poziomie, nawet z poziomu konsoli i edycji plików konfiguracyjnych, to tylko jeden z przykładów, maleńki ale ważny jeśli chce się mieć idealnie skonfigurowane środowisko pracy…

Rodziny dystrybucji

Wybór rodziny jest o tyle ważny że najlepiej rozwijać się w jednej z nich, ponieważ dystrybucje Linux potrafią różnić się tak bardzo między sobą, że przesiadka do innej dystrybucji, innego menedżera pakietów i innego środowiska graficznego może być kłopotliwa. Wybierając rodzinę warto wziąć pod uwagę możliwość zastosowań na użytek domowy oraz na serwer, dystrybucje serwerowe będą mieć większy zakres zabezpieczeń z kolei może im brakować sterowników, konfiguratorów graficznych czy programów użytecznych w codziennej pracy.

Rodzina Debiana

Debian znany jest ze stabilności, właściwie ta cecha tak bardzo zakorzeniła się w Debianie, że jego nazwa moze być synonimem dla stabilności. Tutaj mamy całą gamę dystrybucji, wśród których główne skrzypce grają Ubuntu oraz Linux Mint. W rodzinie Debiana można rozważyć kombinację typu Debian na serwer i Linux Mint na biurko. W samym Ubuntu trzeba podkreślić, że przyjęło ono korporacyjny charakter i mimo dużej popularności nabytej z wiekiem, obecnie jest przykładem dystrybucji, w której jeśli chcesz zachować wierność idei Linuksa (system służy użytkownikowi), radziłbym wybrać odnogę oczyszczoną z… powiedzmy „cukierków” (np. Linux Mint, lub jeden z forków dedykowanych dla konkretnego środowiska, jak np. Lubuntu). W rodzinie Debiana mamy jeszcze tak znane dystrybucje jak Kali Linux, Knopix oraz polskiego Sparky Linuksa.

Rodzina Red Hat

W rodzinie Red Hata mogą zdarzać się zawirowania związane z tym, że właścicielem marki jest gigant z branży tzw. Big Tech (Red Hat wchłonięty przez IBM). Doprowadziło to m.in. do zakończenia cyklu życia dla CENTOS-a, okrzykniętego pierwszą darmową dystrybucją do zastosowań komercyjnych. W skutek tego rodzaju działań macierzysta dystrybucja na przestrzeni lat gromadzi sobie coraz więcej karmy. Na szczęście społeczność Open Source bardzo intensywnie pracuje nad tworzeniem i wspieraniem otwartych i darmowych forków, dzięki temu wciąż mamy tutaj dystrybucje warte uwagi. W rodzinie Red Hat najpopularniejszymi dystrybucjami dla użytkownika są Mageia (jako następczyni Mandrivy), PCLinuxOS oraz Fedora. W świetle zastosowań serwerowych mamy RHEL, Oracle Linux, CentOS (a właściwie resztki po CentOS-ie), oraz polski EuroLinux. Szach-Mat dla CentOS-a zrodził też kilka nowych bytów którymi są Rocky Linux i AlmaLinux.

Rodziny mniej liczebne

– Rodzina SUSE (w tym Suse Enterprise Linux)
– Rodzina Gentoo z własną kompilacją (dla zaawansowanych)
– Rodzina Slackware, najstarszy Linux bez środowiska graficznego
– Rodzina Arch Linux, znana z wydań w trybie ciągłym (rolling release), tutaj popularne są m.in. Manjaro i Chakra

PS. Niektórzy zaliczają Androida jak rodzaj systemu Linux, moim zdaniem jest to niepoprawne (wyjaśnię to w innym artykule).

Kryteria oceny

Długość życia

Dla nowych użytkowników Linuksa może być zaskoczeniem, że większość dystrybucji ma stosunkowo krótki cykl życia. Jeśli chcemy z jakąś dystrybucją pobyć na dłużej, trzeba wybierać wydania tzw. LTS (Long Time Support). Zawsze przed pobraniem obrazu instalacyjnego polecam pogrzebać aby dowiedzieć się kiedy dana wersja została wydana oraz jak długi ma okres wsparcia. Jest to o tyle ważne że po tej dacie mogą zniknąć repozytoria i aktualizacja lub instalacja nowego oprogramowania może stać się utrudniona lub niemożliwa. Zwracajmy także uwagę na sposób dostarczania kolejnych wersji, czy są one pojedyczne (fixed), czy upgrade-owane w trybie ciągłym (rolling).

Menedżer pakietów

Praktycznie każda rodzina dystrybucji Linux ma swój rodzaj menedżera pakietów, które różnią się składnią, sposobem działania, traktowaniem zależności, ilościami rzeczy wypluwanymi w konsoli i wreszczie jedno z najważniejszych: dostępnością zewnętrznego oprogramowania. Jeśli chcesz wykorzystywaać potęgę konsoli Linuksa, menedżer pakietów będzie jedną z rzeczy, którze trzeba nauczyć się i poznać na tyle, aby czuć się w pełni swobodnie. W przypadku rodziny Debiana sprawa wygląda bardzo prosto, Debian i jemu pochodne działają na paczkach .DEB, do czego służy APT jako menedżer pakietów (APT jest naprawdę świetny ~), wewnątrz systemu jest jeszcze DPKG jako menedżer niższego poziomu. W rodzinie Red Hat-a z kolei mamy paczki .RPM, które są zarządzane przez menedżery takie jak YUM i DNF (nowszy). W SUSE znajdziemy Yast, w Arch Pacman, w Gentoo portage.

Dostępnosć oprogramowania

Przez dostępność oprogramowania rozumiem zarówno ilość jak i wersje paczek dostępne w repozytoriach. Dotyczy to także wszelkiego rodzaju sterowników, jak np. do kart graficznych, touchpada, klawiszy funkcyjnych, czytnika kart, a nawet do zewnętrznych urządzeń jak drukarki czy skanery. Zakres bardzo często jest uzależniony od przeznaczenia dystrybucji np. serwer czy biurko, stabilna czy rozwojowa.

Charakter dystrybucji

Jest to bardzo ważne kryterium, które powinno zdyskwalifikować dystrybucje nieodpowiednie do Twojego docelowego zastosowania. Ten punkt znalazł się dopiero tutaj, dlatego że dotarcie do właściwej informacji w kontekście danej dystrybucji może wcale nie być takie łatwe, zwłaszcza w tych które powstały w ostatnich latach. Pytania które powinniśmy sobie zadać to dlaczego powstała dana dystrybucja, do jakiego zastosowania jest przeznaczona, czy jest dla nowych, średniozaawansowanych czy zaawansowanych użytkowników…

W tym kryterium wyróżniłbym następujące rodzaje dystrybucji Linux:

– dystrybucje pokazowe – to takie które zostały stworzone aby olśniewać blaskiem i twórcy nie zadają sobie większego trudu aby dbać o poziom konfigurowalności czy szerokiego zakresu wsparcia, są to dystrybucje dobre na krótki albo jednorazowy użytek (np. na potrzeby prezentacji).

– dystrybucje serwerowe – te muszą dbać o stabilność, długi cykl życia oraz wysoki poziom bezpieczeństwa, z kolei mniej dbają o rzeczy związane ze środowiskiem graficznym, sterownikami czy aplikacjami dla użytkownika biurkowego (Debian, RHEL, EuroLinux)

– dystrybucje przodujące – to takie których zadaniem jest przodować w jakimś obszarze, dobrym przykładem jest Fedora, która chce być zawsze pierwsza w testowaniu najnowszych wersji oprogramowania.

– dystrybucje wszechstronne – zwykle na biurko, ale rozwninęte na tyle wszechstronnie że mogą służyć do wielu różnych zastosowań, najczęściej zawierają własne autorskie konfiguratory, menedżery oprogramowania czy inne ułatwiające pracę (Linux Mint, MX Linux).

– dystrybucje tworzone dla środowiska graficznego – to specyficzny rodzaj dystrybucji, które stworzono po to aby móc wspierać jeden konkretny rodzaj środowiska graficznego którego nie oferuje macierzysta dystrybucja (Lubuntu, Kubuntu, Xubuntu, LXLE), lub aby na niej zbudować własne środowisko graficzne (np. Deepin Linux)

– dystrybucje minimalistyczne – przeznaczone dla starszych komputerów, zwykle oferowane z bardzo lekkimi lub autorskimi środowiskami graficznymi

– dystrybucje dla zaawansowanych…

To wszystko w tej części, w kolejnych przyjrzymy się bliżej środowiskom graficznym, menedżerom okien oraz pojedynczym dystrybucjom.